*** Chữ viết tắt
KT = Kinh tế
GHXH = Giáo huấn xã hội của Giáo hội
GLCG = Sách Giáo lý của Hội thánh Công giáo
GS = Hiến chế Gaudium et spes (Vui mừng và hy vọng) của công đồng Vaticanô II
TLHT = Sách Tóm lược Học thuyết Xã hội của Giáo hội
XH = xã hội
Các thông điệp: CA = Centesimus annus. CV = Caritas in veritate. SRS = Sollicitudo rei socialis.
Chúng tôi sẽ chia bài này làm hai mục: 1/ Tóm lược nội dung chương Bảy của Sách TLHT. 2/ Nhận xét.
---------------
Mục I. Sách Tóm lược Giáo huấn xã hội
Sách TLHT bàn đến Đời sống Kinh tế trong chương Bảy (các số 323-376), gồm 5 đoạn: 1/ Khía cạnh Kinh thánh. 2/ Luân lý và kinh tế. 3/ Sáng kiến cá nhân và sáng kiến kinh doanh. 4/ Các định chế kinh tế phục vụ con người. 5/ Những điều mới mẻ trong lĩnh vực kinh tế.
Chúng ta có thể vạch ra một thứ tự lý luận như thế này.
1. Trước hết, tìm hiểu ý nghĩa của giàu sang và khó nghèo trong Kinh thánh (Lời Chúa).
2. Lý do của việc Giáo hội can thiệp vào lãnh vực kinh tế: bởi vì có một mối liên hệ chặt chẽ giữa kinh tế và luân lý. Trong lãnh vực này, Giáo hội mời gọi mọi người thiện chí hãy dùng lý trí để khám phá ý nghĩa của hoạt động kinh tế nhằm phục vụ con người và xã hội.
3. Một áp dụng cụ thể của những nguyên tắc vừa rồi là doanh nghiệp: ý nghĩa của tự do trong hoạt động kinh doanh. Đây là một vấn đề gay cấn trong cuộc tranh luận giữa hai chủ nghĩa tự do và xã hội trong thế kỷ XX.
4. Tiếp đến là vai trò của những tác nhân có ảnh hưởng đến hoạt động kinh tế: thị trường tự do, sự can thiệp của Nhà Nước, những đoàn thể hoạt động vô vị lợi, và chính các người tiêu thụ.
5. Sau cùng, cũng như hồi cuối thế kỷ XIX thông điệp “Rerum novarum” đã mở màn cho giáo huấn xã hội, thì ngày nay, cũng cần phác họa những đường hướng mới (res novae) đang diễn ra.
Như sẽ thấy trong mục 2, các đề mục vừa nêu có thể được sắp xếp theo một thứ tự khác. Ngoài ra, các đề tài liên quan đến đời sống kinh tế không chỉ được sách TLHT bàn trong chương này mà thôi, nhưng còn ở những nơi khác, chẳng hạn như trong chương Bốn (về tài sản) và chương Sáu (về lao động). Hơn nữa, kinh tế cũng liên quan đến gia đình (chương Năm) và Nhà Nước (chương Tám).
I. Khía cạnh Kinh thánh (323-329) 'Click'
II. Luân lý và Kinh tế (330-335) 'Click'
III. Sáng kiến tư nhân và doanh nghiệp (336-345) 'Click'
IV. Những định chế kinh tế phục vụ con người (346-360) 'Click'
V. Những điều mới mẻ (res novae) trong lãnh vực kinh tế (361-376) 'Click'
Mục II. Nhận xét
I. Khái niệm về KT 'Click'
A. Từ ngữ. B. Sự phát triển kinh tế học. C. GHXH và sinh hoạt KT
II. Những chủ đề suy tư 'Click'
[Các chủ đề nền tảng]: A. Nhu cầu và sản xuất. B. Tiêu thụ
[Kinh tế vi mô] C. Lao động. D. Tư bản. E. Doanh nghiệp
[Kinh tế vĩ mô] F. Thị trường. G. Nhà Nước
III. Dưới ánh sáng Lời Chúa 'Click'
A. Cựu ước. B. Giáo huấn của Chúa Giêsu. C. Hội thánh tiên khởi.
Sinh hoạt kinh tế bao gồm nhiều đề tài: sản xuất, tiêu thụ, mua bán (thương mại), lại còn thêm vấn đề tư bản, lao động, vv. Cách riêng, ta thấy đề tài kinh tế có liên quan chặt chẽ với đề tài lao động[1]. Trên thực tế, hai đề tài sôi bỏng mở màn cho những sự can thiệp của HTXH là: lao động và tư hữu, được đặt lên trong cuộc cách mạng kỹ nghệ bên châu Âu, với hai chủ trương đối nghịch: tự do và xã hội. Phe xã hội tố cáo giới tư bản bóc lột lao động, vì thế cần phải diệt trừ tư hữu. Phe tự do thì bảo vệ tự do như là quyền bất khả xâm phạm và là động lực cho kinh tế, chống lại mọi sự can thiệp của Nhà Nước. Thông điệp Rerum novarum tìm cách dung hoà cả hai chủ thuyết đó; vì thế, không lạ gì mà nhiều người cho rằng HTXH đề ra một con đường thứ ba ở giữa phe tư bản và phe cộng sản. Nên lưu ý là cả hai chương này đều nhắc đến “res novae” (những điều mới) vào thời đức Lêô XIII và vào thời đại hôm nay.
Ngoài ra, xét về nội dung, vấn đề đời sống kinh tế lôi kéo theo nhiều đề tài được bàn rải rác trong sách TLHT, chẳng hạn như khi bàn về các nguyên tắc phẩm giá con người, công ích, hỗ trợ, liên đới, tài sản phục vụ ích chung (ở trong phần tổng quát).
Trong mục này, chúng tôi muốn xếp đặt lại các đề tài theo một thứ tự khác, nhằm cho thấy lịch sử của vấn đề và quan điểm của GHXH (với sự tiến triển theo dòng thời gian). Trước hết, chúng ta ôn lại vài khái niệm căn bản về kinh tế (đoạn I). Kế đến là vài chủ đề cụ thể (đoạn II). Sau cùng là suy tư dưới ánh sáng Lời Chúa (đoạn III), được Sách TLHT đặt ở đoạn mở đầu, nhưng chúng tôi đem vào phần kết luận vì những lý do sẽ nói dưới đây.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
[1] Vì thế có thể gom hai đề tài vào một chương. Lý do tách rời ra vì sợ quá dài. Trong nguyên bản tiếng Ý, sách TLHT dành 33 trang cho lao động, và cho 23 trang cho kinh tế!
Lm PHAN TẤN THÀNH, O.P.
